به امید یه هوای تازه تر

 

 

 

‐‐- علی گلستانی

 

 

 

همین که مهر خروج بر گذرنامه اش خورد و کارت پرواز را گرفت، دلش آرام و قرار نداشت. چند قدم برداشت و ایستاد، نگاهی به چمدان انداخت و نگاه به آسمان، چشمهایش پر اشک شد. خودش هم نمی‌دانست اشک شوق است یا اشک غم، فقط می‌دانست باید برود. چمدانش را برداشت، قدم بر روی پله برقی گذاشت تا بالاتر برود، اما خاطرات احاطه اش کرده بودند و مثل فیلم از جلوی چشمش رد می‌شدند.

اولین روز که از مدرسه برگشت، مادر در آغوشش گرفت و گفت: ای به قربونت دکتر هندی خودم، چقدر هم لباس فرم بهت میاد. دکتر هندی تنها پزشک روستا بود که چند سال در خانه بهداشت ده، مرهم زخم های مردمان زجر کشیده شده بود. مادر هم آرزویش بود تا پسرش پزشک روستا در آینده باشد. لقب دکتر هندی چندین و چند بار در سال‌های دیگه هم براش تکرار شد. خودش هم از این لقب خوشش می‌آمد. چهره نمکی و سبزه اش بیشتر شبیه هندی ها کرده اش بود. مهدی می‌خواست پزشک شود تا درمانگر دردهای فراوان مردم روستایش باشد. اما.....

و حالا با عنوان متخصص قلب و عروق بر روی پله های فرودگاه بود به مقصد فرانکفورت......

 

مهاجرت پدیده ای جهانی است که حدود ۱۰ درصد از جمعیت جهان از تمامی جوامع درگیر آن هستند. بر اساس پیمایش مرکز افکارسنجی کیو سال ۹۵ تمایل به مهاجرت در ایران ۲۹/۵ درصد و بر اساس پیمایش آذر ۱۴۰۰، تمایل به مهاجرت ۳۳ درصد بوده است. همچنین شرایط اقتصادی عامل ۸۰ درصد تمایل به مهاجرت در ایران است.

بخشی از طیف مهاجران را چهره های نخبه، دانشجویان و کارشناسان تشکیل می‌دهد که مهاجرت آنها تبعات جدی تری را با مقایسه با یک فرد عادی دارد. طبق آمار اعلامی دفترخانه مهاجرت ایران، ۳۷ درصد دارندگان مدال‌های المپیادهای دانش آموزی، ۲۵ درصد مشمولان بنیاد نخبگان، ۱۵ درصد از رتبه های زیر هزار کنکور مقیم کشورهای دیگر هستند.

 

سید علی علوی، سردبیر روزنامه خراسان عنوان می‌کند: باید توجه داشت خروج و بازنگشتن حتی یک نخبه برای کشور نگران کننده است. علاوه بر هزینه های بسیاری که برای او شده است، امید به نقش آفرینی اش در توسعه و حل مشکلات کشور نیز بحث جدی است. مقام معظم رهبری در آذرماه سال گذشته در دیدار نخبگان جوان تصریح کردند: ظرفیت نخبگی جوانان ایران می‌تواند زمینه ساز پر کردن شکاف علمی کشور با علم جهانی، عبور از مرزهای جهانی علم، ایجاد تمدن نوین اسلامی و تحقق آینده درخشان کشور باشد.

وی افزود: قطعا عوامل داخلی و خارجی متعددی در خروج و بازنگشتن یک نخبه در کشور دخیل است که مسائل اقتصادی اولویت ترین دلیل مهاجرت نخبگان است. پایین بودن شان و جایگاه نخبگان در کشور، ضعف نظام شایسته سالاری در مشاغل علمی، مدیریتی و حاکمیتی، نداشتن امنیت شغلی نخبگان، ارتباط ضعیف مراکز پژوهشی با مراکز جهانی و کمبود امکانات پژوهشی این مراکز با مراکز جهانی و بودجه ناچیز مراکز پژوهشی عمدتا دلایل خروج نخبگان است.

این کارشناس رسانه ادامه داد: بر اساس برنامه ششم توسعه باید سهم پژوهش ۴ درصد تولید ناخالص ملی را در افق ۱۴۰۴ باشد اما اکنون این رقم حدود ۰/۷ درصد است.

با نگاهی به اطلاعات مرکز افکارسنجی کیو در آذر ۱۴۰۰ مهمترین انگیزه مهاجرت در بین تمام اقشار جامعه با امکان انتخاب چند گزینه به اینگونه بوده است؛ عوامل اقتصادی ۸۰ درصد، عوامل فرهنگی ۲۲ درصد، عوامل سیاسی ۷ درصد و تحصیل ۶ درصد بوده است.

 

یکی از گروه های که در سال‌های اخیر مهاجرت آنها از کشور رشد فزونی داشته جامعه پزشکی است. احسان قاضی زاده هاشمی، نماینده مردم فریمان در مجلس شورای اسلامی که خود پزشک نیز است، عنوان می‌کند: طی سه سال گذشته ۴ هزار پزشک و ۳۰۰ هزار نفر با مدارک فوق لیسانس و دکترا از کشور مهاجرت داشته اند. تمایل به مهاجرت وسیع نخبگان نشان دهنده نیاز به تقویت مولفه های امید آفرینی در کشور است. مردم به دنبال کارآمدی، عملکرد ملموس و حل مسائل مشکلات کشور هستند.

 

دکتر علیرضا صداقت، رییس سازمان نظام پزشکی نیز مشهد گفت: در شرایط کنونی مهاجرت پزشکان از مشهد و سایر مناطق کشور نگران کننده شده است و این پدیده آسیبهای زیادی به سلامت مردم و جامعه پزشکی وارد می‌کند. برای تربیت هر پزشک و عضو جامعه پزشکی هزینه‌های هنگفتی می‌شود و با مهاجرت پزشکان، این سرمایه‌های مهم نیروی انسانی هدر می‌رود.

وی اضافه کرد: سال گذشته سه هزار پزشک از کشور مهاجرت کرده‌اند که این میزان چندین برابر سالهای پیش بوده است و بخشی از آنها ساکن مشهد و خراسان رضوی بوده‌اند. برخی از پزشکانی که مهاجرت کرده اند به دلیل قبول نشدن مدرکشان در کشور مقصد، حتی به شغل پزشکی خود ادامه نمی‌دهند و به کارهای دیگری روی می‌آورند.

 

صداقت با بیان این که مهاجرت پزشکان علل متعددی دارد، افزود: یکی از علل مهاجرت پزشکان پایین‌بودن تعرفه‌های پزشکی است و به طور یقین عوامل مهم اجتماعی دیگری در این زمینه دخالت دارند که پزشک مجبور می‌شود برای داشتن زندگی بهتر وطنش را ترک کند.

 

هر چند آمار دقیقی از جمعیت ایرانی‌های خارج از کشور وجود ندارد اما برخی اعداد و ارقام از حضور پنج‌میلیون ایرانی در خارج از کشور خبر می‌دهد که بخش وسیعی از آنها تحصیلکرده و متخصص هستند. آمارهای داخلی نشان می‌دهد سالانه حدود ٦٠‌هزار نفر از ایران مهاجرت می‌کنند که آمار سازمان ملل و صندوق بین‌المللی پول آن را ١٥٠‌ هزار تا ١٨٠ ‌هزار نفر برآورد کرده که ٧٠ تا ٨٠ ‌درصد آنها قشر تحصیلکرده و متخصص هستند. همچنین بنابر آمارهای مجلس، وزارت آموزش‌ و پرورش و غیره ٧٠ ‌درصد از رتبه‌های برتر کنکور، المپیادی‌ها و مدال‌آوران علمی از کشور خارج شده‌اند.

به گزارش روزنامه شهروند، مهدیس قربانی جامعه‌شناس در حوزه جوانان می‌گوید: در جامعه‌ای که میان جمعیت، منابع و امکانات تعادل برقرار نباشد و افراد جامعه درآمد و امکانات خود را شایسته و منطبق با تحصیلات، تلاش و موقعیت خود ندانند، به فکر ترک جامعه می‌افتند. به عبارتی عدم تعادل میان امکانات و منابع انسانی موجب می‌شود شاهد سرریز نیروی متخصص انسانی به کشورهایی باشیم که حاضرند برای یک سرمایه انسانی حاضر و آماده امکانات خوبی فراهم کنند. مهاجرت نخبگان ایرانی به خارج از کشور قدمتی ٦٠ساله دارد و این مهاجرت به علت مشکلات مختلفی در ایران ازجمله نبود فرصت شغلی و بیکاری، عدم‌ حمایت مالی و معنوی از نیروهای متخصص، سطح پایین درآمد استادان، نخبگان و اعضای هیأت علمی، نارسایی‌های مالی و اداری، تبعیض اجتماعی و شکاف دستمزدها، عدم تناسب تخصص و درآمد، عدم شایسته‌سالاری، محدودیت فضای فرهنگی به‌ویژه در حوزه هنری، نظام کهنه و ایستای آموزشی و عدم امنیت و رضایت شغلی به‌ویژه برای زنان صورت می‌گیرد.

قربانی معتقد است: در کنار مشکلات و عوامل دافعه در ایران، برخی جاذبه‌ها ازجمله وجود فرصت شغلی مناسب، چشم‌انداز مطلوب اقتصادی، وجود امنیت و آزادی‌های اجتماعی و فردی، چشم‌انداز آینده امن و قابل پیش‌بینی و شایسته‌سالاری در کشورهای توسعه‌یافته به افزایش این روند دامن می‌زند. متاسفانه در هر جامعه‌ای، این انتقال می‌تواند ساختار نیروی کار ماهر را در کشورهای ارسال‌کننده سرمایه انسانی بشدت تحت‌تأثیر قرار دهد. همچنین این تغییر کمبود نیروی انسانی، بی‌کفایتی در سیاست‌های مالی و مشکلات جمعیتی را به دنبال دارد.

 

علیرضا محمدی که بیش از ١٠‌سال در موسسه خصوصی اعزام دانشجو به خارج از کشور فعالیت می‌کند، نیز در گفت‌وگو با روزنامه شهروند داشته می‌گوید: روزانه تعداد زیادی جوان تحصیلکرده مجرد، متأهل، زن و مرد در گروه‌های سنی مختلف به این مرکز مراجعه می‌کنند، اما بیشتر درخواست‌کنندگان افراد تحصیلکرده و در گروه سنی ٢٠ تا ٣٠‌سال هستند. به جرأت می‌توانم بگویم، در طی ١٠سالی که در این موسسه هستم، تعداد مراجعین در هیچ سالی روند کاهشی نداشته، تنها نکته‌ای که تغییر کرده، مقصد مهاجرت است. چند ‌سال قبل آلمان به دلیل تحصیل مجانی طرفداران زیادی در بین جوانان ایرانی داشت و این‌روزها درخواست مهاجرت برای کانادا افزایش یافته است. جوانان زیادی به این‌جا می‌آیند و ما مطابق با رشته، تخصص و علاقه‌شان دانشگاه و کشور مورد نظر را به آنها معرفی می‌کنیم. در سال‌های اخیر، در کنار مهاجرت نخبگان، دانشجویان و افرادی که مقطع کارشناسی خود را با رتبه‌های برتر در دانشگاه‌های ایران به پایان رسانده‌اند، شاهد افزایش روزافزون دانش‌آموزانی هستیم که در سن ١٧، ١٨ سالگی و قبل از ورود به دانشگاه برای مهاجرت مستقل و تحصیل در کالج و مقطع کارشناسی در کشورهای اروپایی، آمریکایی و کانادا اقدام به مهاجرت می‌کنند که افزایش روند این مهاجران موجب کاهش سن مهاجرت در آینده می‌شود.

مهسا مهاجر کارشناس دفتر مهاجرت در مشهد نیز می‌گوید: هر روز مراجعه کننده جهت مشاوره و شرایط خروج از کشور داریم. این مشاوره ها بصورت حضوری و تلفنی انجام می‌گیرد. از همه رنج سنی و اجتماعی مراجعه کننده هستند اما بیشتر تحصیلکرده ها و افراد با تمکن مالی بالایند. بیشتر انگیزه مهاجرت را این افراد، عدم آینده روشن برای خود و فرزندان در کشور عنوان می‌کنند. از سوی دیگر ما با افرادی برخورد می‌نماییم که وضعیت مالی بسیار پایین برخوردارند و بخاطر کار و درآمد بالا در کشورهای دیگر تمایل به مهاجرت دارند این افراد حتی درخواست مهاجرت غیر قانونی و قاچاق می‌نمایند.

 

و سخن آخر اینکه:

 

مهاجرت هر چند پدیده ای ناخوشایندست اما برای برخی افراد تنها راه است. از بسیاری از افرادی که ترک وطن کرده اند پرسش کنیم با پاسخ " به وطن زندانی به که به دیار غربت به مهمانی" رو برو می‌شویم ولی شرایط برگشت به وطن برایشان مهیا نیست و برگشت مساوی از دست دادن خیلی چیزها در زندگی آنهاست. بسیاری از افرادی که از کشور به امید روزهای بهتر و ساختن مدینه فاضله رفته اند زندگی در کشور دیگر به قیمت پیدا نکردن شغل مورد علاقه، تن دادن به شغل‌های نازل، بی حرمتی توسط شهروندان آن کشورها و.... منجر شده اند اما همین ها نیز مانعی برای تغییر نظر و برگشتن به کشورمان ایران نشده است.

بر اساس مطالعات، داشتن ثبات اقتصادی، اعتقاد به شایسته سالاری، ارتقای شان و منزلت نخبگان، جلوگیری از مدرک گرایی، توجه به ظرفیت نیروی انسانی، استفاده از نخبگان در مدیریت کشور، کم کردن تنش های اجتماعی و اقتصادی در کشور و حرکت به سوی ثروت پایدار برای عموم مردم می‌تواند از افزایش مهاجرت جلوگیری نماید.

 

 

/ علی گلستانی

کد خبرنگار: ۱۳۹۹۰۱